عدن بندر: د یمن سوداګریز مرکز او تاریخ
عدن یو بندري ښار دی چې د یمن په جنوبي برخه کې موقعیت لري. دا د عدن خلیج په اوږدو کې ستراتیژیک موقعیت لري او په تاریخي توګه د سوداګرۍ او سوداګرۍ لپاره یو مهم مرکز و. تعز د یمن په جنوب لوېدیځ کې یو ښار دی چې د یمن په لوړو کې پروت دی. دا د خپل تاریخي ارزښت، معمارۍ میراث، او کلتوري دودونو لپاره پیژندل کیږي. الحدیده چې د حدیده په نوم هم یادیږي، یو بندري ښار دی چې د یمن د سره سمندرګي په ساحل کې موقعیت لري. دا د وارداتو او صادراتو لپاره د یوې لویې دروازې په توګه کار کوي او په یمن کې د روانې شخړې مرکزي نقطه وه.
مکاله یو ساحلي ښار دی چې د یمن په جنوب ختیځ کې د حدرموت واليت کې موقعیت لري. دا په سیمه کې یو مهم سوداګریز او کب نیولو مرکز دی. ابیب د یمن په مرکزي برخه کې یو ښار دی چې د خپلو ښکليو منظرو او چتونو لپاره پیژندل شوی. دا د کرنې مرکز او د تعلیمي موسسو مرکز دی. ذمار یو ښار دی چې د یمن په مرکزي برخه کې د صنعا په جنوب کې موقعیت لري. دا د لرغونو کنډوالو او جوماتونو په ګډون د تاریخي ځایونو لپاره پیژندل کیږي. صیان د صنعا ولایت یو ښار دی چې د یمن په لویدیځ کې پروت دی. دا د خپل طبیعي ښکلا او کرهنیزو فعالیتونو لپاره پیژندل کیږي.
د ګرځندوی په ډګر کې دغه ښکلی ښار هم د یمن د مهمو ښارونو په لست کې دی. څرګنده دې وي چې دغه ښار په دې ورستيو کې بيا رغول شوی او ډېر ارزښتناک ګڼل کېږي. همدارنګه عدن ښار د یمن یو له نورو مهمو ښارونو څخه دی چې په دې وروستیو کلونو کې یې ښې پایلې ترلاسه کړې، دغه ښار په جدي توګه ښه اقتصادي لارې ته رسېدلی او د سوداګرۍ یوه لاره ده.
تعز د یمن یو بل ښار دی چې د بنسټ په توګه یې وده کړې ده. تعز د یمن د ښارونو په لست کې دی او په ټولیزه توګه یو له هغو ښارونو څخه دی چې په وروستیو کلونو کې د علمیاتو په برخه کې فعال دی. حدیده او ذمار د هغو ښارونو له جملې څخه دي چې په جدي توګه پرمختللی دي او دا څرګنده ده چې دوی په جدي توګه خورا دقیق او په مثالي توګه پرمختللي دي. حضرموت ښار د یمن یو له تاریخي ښارونو څخه دی. په ټوليزه توګه دغه ښار ځانګړي اقتصادي لارې چارې لري او په راتلونکو کلونو کې به د دغه ښار له لاسه وتلې برخې د بيارغونې لپاره هڅې وشي.
یمن په وروستیو کلونو کې ځانګړی دریځ درلود. په ټولیز ډول، یمن هغه وخت یو خوشحاله هیواد ګڼل کیدی شي. لومړی حکومت چې په یمن کې رامینځته شو د معین په نوم یادیږي چې شاوخوا 1200 ق م کې یې د ځمکې حکومت وکړ. د دې خلکو سوداګریزه کچه د فارس خلیج څخه د مدیترانې سمندر تر څنډو پورې پراخه ده. په دې هېواد کې راتلونکی حکومت د قطبان دی، قطبان په لومړۍ ميلادي پېړۍ کې رامنځته شو او تر دويمې ميلادي پېړۍ پورې يې دوام وکړ.
سره بحر ته د هند بحر بیرته راستنیدل هم په ځینو وختونو کې تعقیب کیږي. سبایانو شاوخوا نهه پیړۍ په دې سیمه حکومت وکړ. دا حکومت د هومریانو لخوا نسکور شو. د حمیریانو واکمني له ۵۱۵ ق م څخه تر ۵۳۱ ق م پورې دوام درلود او د حبشیانو له خوا له منځه ولاړه. په 1750 کې، ځمکه د عثماني امپراتورۍ برخه شوه او خپلواکه شوه.
-
یمن د شخړو له امله د اقتصادي انقباض سره مخ دی، چې د GDP کمښت، زیربنا ته زیان، او د پانګونې کمښت لامل شوی. د وارداتو او صادراتو سیسټم 74٪ وده کړې، مګر شخړې د بیکارۍ او بې وزلۍ کچه لوړه کړې. یمن د بشري ناورین سره مخ دی، چې میلیونونه خلک بشري مرستو ته اړتیا لري. د یمن اقتصادي درجه ښه ده، مګر د یمني ریال ارزښت ټیټ شوی دی. شخړې بانکدارۍ سکتور باندې فشار راوړی او نړیوال مالي موسسو ته محدود لاسرسی رامنځته کړی. په یمن کې د سوداګرۍ کولو اسانتیا 18٪ وده کړې، مګر فساد هم لوړه شوې ده. په ټولیزه توګه، یمن د سوداګرۍ لپاره چیلنجونه لري، مګر ځینې مثبتې نښې هم شتون لري.
-
عدن، تعز، الحدیده، مکاله، ابیب، ذمار او صیان د یمن مهم ښارونه دي چې د سوداګرۍ او اقتصادي فعالیتونو لپاره ستراتیژیک موقعیت لري. عدن د بندري ښار په توګه د وارداتو او صادراتو لپاره مهم دی. تعز د تاریخي ارزښت او کلتوري میراث له امله پیژندل کیږي. الحدیده د شخړې مرکزي نقطه ده چې د سوداګرۍ لپاره یوه لویه دروازه ده. مکاله د کب نیولو مرکز دی، پداسې حال کې چې ابیب د کرنې او تعلیمي موسسو مرکز دی. ذمار او صیان هم تاریخي ځایونه لري چې د طبیعي ښکلا او کرهنیزو فعالیتونو له امله مشهور دي. یمن په وروستیو کلونو کې اقتصادي پرمختګ کړی دی، په ځانګړي توګه عدن ښار چې په سوداګرۍ کې ښه پایلې ترلاسه کړې دي.
-
د یمن حقوقي چوکاټ د اساسي قانون او اسلامي شریعت پر بنسټ جوړ شوی دی. د یمن اوسنی اساسي قانون په 2001 کې تصویب شو، چې د حکومت جوړښت او د افرادو حقونه تشریح کوي. یمن د مدني قانون سیسټم لري چې د سوداګریزو فعالیتونو لپاره مهم دی. د ملکیت حقونه، فکري ملکیت، او سوداګریز کوډونه په دې سیستم کې شامل دي. یمن د اقتصادي بندیزونو له امله له سختو اقتصادي ستونزو سره مخ دی، چې دا وضعیت د هیواد زراعت او صادراتو ته زیان رسوي. قهوه، چې د موکا په نوم پیژندل کیږي، یو له مهمو صادراتي محصولاتو څخه دی، مګر اوس مهال بزګران د کورنیو اړتیاوو لپاره قات تولید ته مخه کړې ده. یمن باید خپل سیاسي امنیت بیرته راولي ترڅو اقتصادي حالت ښه کړي او خلک له فقر څخه وژغوري.
-
د یمن صادرات په عمده توګه خام تیل، مایع طبیعي ګاز، کب او زراعتي محصولات شامل دي. د عدن، حدیده او مکاله بندرونه د صادراتو لپاره مهم دي. جګړې د صادراتو سکتور ته زیان رسولی، چې له امله یې د زیربناوو تخریب او ترانسپورتي شبکې ګډوډې شوې. یمن د تیلو او طبیعي ګازو زیرمې لري، مګر شخړې د تولید او صادراتو ظرفیتونه کم کړي دي. کرنیز محصولات لکه قهوه او شات هم صادر شوي، خو د کب نیولو صنعت هم له شخړو اغیزمن شوی دی. په 2019 کې عایدات 12 سلنه وده کړې، مګر د سوداګرۍ بیلانس 14 سلنه لوړ شوی دی. یمن وارداتو ته اړتیا لري، په ځانګړې توګه خوراکي توکي لکه غنم او لبنيات. جګړه د خوراکي توکو خوندیتوب ته خطر پېښ کړی دی. یمن د بشردوستانه مرستو لپاره تکیه کوي ترڅو خپلو وګړو ته اړین توکي ورسوي.
-
یمن د لویدیځه آسیا په سیمه کې د سوداګرۍ او پانګوونې لپاره مهم مرکز دی. د دې ستراتیژیک موقعیت له امله، یمن د سره سمندر په جنوبي دروازه کې واقع دی، چې د اروپا، آسیا او افریقا ترمنځ مهمه سوداګریزه لاره ده. یمن څو مهم بندرونه لري لکه عدن، حدیده او مکاله، چې د وارداتو او صادراتو لپاره کلیدي دروازې دي. په وروستیو کلونو کې، یمن د کورنیو جګړو سره سره د سوداګرۍ بیلانس او عاید تولید کې وده کړې ده. اټکلونه ښیي چې په 2019 کې د ناخالص تولید وده 20٪ ته رسیدلې ده. همدارنګه، صادراتو او وارداتو سیسټم 74٪ وده کړې، چې دا د سوداګرۍ بهیر پیاوړی کوي. یمن ته وارد شوي محصولات عمدتاً ژوندۍ خواړه او ماشینونه دي. که څه هم هیواد له اقتصادي ننګونو سره مخ دی، مګر د پانګې گردش وضعیت ښه شوی دی. یمن په مختلف اقلیمونو کې موقعیت لري چې له مونسون بارانونو څخه ګټه پورته کوي.
-
د یمن وضعیت د مختلفو هیوادونو او نړیوالو سازمانونو لخوا د مرستو او ملاتړ په لټه کې دی. سعودي عربستان د یمن حکومت ملاتړ کوي او د پوځي ایتلاف مشري کوي، پداسې حال کې چې متحده عربي امارات هم په دې ایتلاف کې مهم رول لري. متحده ایالات د سولې خبرو اترو او بشري مرستو چمتو کولو کې ښکیل دي. نړیوال سازمانونه لکه نړیوال بانک او IMF هم په یمن کې مالي او بشري مرستې وړاندې کوي. یمن د ځوانانو هیواد دی، چې د خلکو ژوند اټکل 65 کاله د ښځو لپاره او 61 کاله د نارینه وو لپاره دی. اقتصادي وضعیت ښه شوی، په ځانګړي توګه د عضوي خوراکي محصولاتو صادراتو کې. حکومت هڅه کوي چې د سالم ژوند کولو کلتور رامنځته کړي، پداسې حال کې چې د ماشین آلاتو تولید هم وده کړې ده. یمن په ښاري ترانسپورت کې پرمختګ کړی، او ملګري ملتونه په دې برخه کې فعال دي.
